Δαρβίνος, Κάρολος Ροβέρτος

(Charles Robert Darwin, Σρούσμπερι 1809 – Ντάουν 1882). Άγγλος φυσιοδίφης. Αφού συμπλήρωσε τις σπουδές του στα πανεπιστήμια του Εδιμβούργου και του Κέιμπριτζ, από το 1831 έως το 1836 συμμετείχε ως φυσιοδίφης σε ένα μεγάλο ταξίδι με το πλοίο Μπιγκλ. Επισκέφθηκε τη Νότια Αμερική και διάφορα νησιά του Ειρηνικού και του Ινδικού ωκεανού συλλέγοντας άφθονο επιστημονικό υλικό και συντάσσοντας ένα χρησιμότατο ημερολόγιο με πολυάριθμες παρατηρήσεις, κυρίως ζωολογικές και γεωλογικές, τις οποίες ανέφερε στην επίσημη έκθεση της αποστολής, που δημοσιεύτηκε το 1839 και επανεκδόθηκε αργότερα με τον τίτλο Ταξίδι ενός φυσιοδίφη γύρω στον κόσμο (1844). Επιστρέφοντας στη Μεγάλη Βρετανία, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην ήσυχη πολίχνη Ντάουν του Κεντ και συνέχισε τις φυσιογνωστικές μελέτες του, οι οποίες τον οδήγησαν στη διατύπωση της βιολογικής θεωρίας της φυσικής εξέλιξης των ζωντανών οργανισμών, που την είχε ήδη υποστηρίξει πριν από πενήντα χρόνια χωρίς μεγάλη επιτυχία ο Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ, και μιας καινούργιας ερμηνείας για τον τρόπο με τον οποίο έχουν συντελεστεί οι μεταμορφώσεις των ειδών. Όπως ο Λαμάρκ στο έργο του Ζωολογική φιλοσοφία (1809), το ίδιο και ο Δ. στο περίφημο βιβλίο του Η καταγωγή των ειδών,που δημοσιεύτηκε το 1859, υποστήριξε ότι οι διάφορες μορφές ζώων και φυτών που υπάρχουν σήμερα στη Γη έχουν προέλθει, με βραδεία εξέλιξη, από λίγα και απλούστερα αρχικά είδη. Ενώ η θεωρία του Λαμάρκ (λαμαρκισμός) είχε αποδώσει τις εξελικτικές μεταμορφώσεις στην επίδραση κυρίως του περιβάλλοντος και επίσης στη χρησιμοποίηση των ωφέλιμων οργάνων και στη μη χρησιμοποίηση εκείνων που είχαν αχρηστευτεί με τη μεταβολή των εξωτερικών συνθηκών, η θεωρία του Δ. (δαρβινισμός) χαρακτηρίζει αντίθετα τον μεταμορφισμό καρπό της φυσικής επιλογής, η οποία επενεργεί στις μικρές, τυχαίες, οργανικές και κληρονομικές παραλλαγές των χαρακτήρων, συχνές στα άτομα του ίδιου είδους, έτσι που να ευνοείται η επικράτηση εκείνων των ατόμων που έχουν πλεονεκτικούς χαρακτήρες και είναι κατά συνέπεια ισχυρότεροι στον αγώνα για την ύπαρξη. Οι χαρακτήρες αυτοί γίνονται από τον ίδιο λόγο εντονότεροι στις επόμενες γενεές, έτσι που να οδηγούν σε μια προοδευτική μετατροπή του είδους και στη διαρκή προσαρμογή του στις συνθήκες του περιβάλλοντος. Η θεωρία του Δ., που διατυπώθηκε ταυτόχρονα και ανεξάρτητα από τον φυσιοδίφη Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας, ενισχυόταν από πλήθος σημαντικών παρατηρήσεων που έγιναν στον χώρο της συγκριτικής ανατομίας, της εμβρυολογίας και της παλαιοντολογίας και ερχόταν στην πιο κατάλληλη στιγμή να ενταχθεί στα ρεύματα της σκέψης που κυριαρχούσαν τότε, ενώ η θεωρία του Λαμάρκ είχε φτάσει πολύ νωρίς, όταν ακόμα κυριαρχούσαν οι απόψεις του Λινναίου και του Κιβιέ, σύμφωνα με τις οποίες οι οργανισμοί δημιουργήθηκαν από την αρχή όπως είναι σήμερα και έμειναν αμετάβλητοι. Αυτό εξηγεί την ήττα του λαμαρκισμού και τη νίκη του δαρβινισμού και, επιπλέον, την άτοπη και επιβλαβή επέκταση της θεωρίας της εξέλιξης από το επιστημονικό πεδίο στο φιλοσοφικό και θρησκευτικό, με τη μακρά και δημαγωγική πολεμική εναντίον του ισχυρισμού της καταγωγής του ανθρώπου από τον πίθηκο. Σήμερα, που ξεκαθαρίστηκαν τα δεδομένα του ζητήματος και διορθώθηκαν οι πλάνες, η θεωρία του Δ. είναι παγκόσμια αποδεκτή στον βιολογικό τομέα, όχι όμως στην αρχική της μορφή, αλλά με τις τροποποιήσεις που προήλθαν από την πρόοδο των μελετών. Εκτός από το έργο του Η καταγωγή των ειδών,ο Δ. συνέγραψε και πολλά άλλα. Στο βιβλίο του Η καταγωγή του ανθρώπου και η επιλογή σχετικά με το φύλο,που δημοσιεύτηκε το 1874, ο Δ. προσθέτει στην αρχή της φυσικής επιλογής και την αρχή της επιλογής σε ό,τι αφορά το φύλο και συμπεραίνει ότι «ο άνθρωπος προέρχεται μαζί με άλλα θηλαστικά από έναν κοινό πρόγονο» και ότι ο τελευταίος αυτός προέρχεται από κάποια μορφή με χαμηλότερο βαθμό οργάνωσης. Μεταξύ των άλλων έργων του Δ. συμπεριλαμβάνονται Παραλλαγές των φυτών και των ζώων στο στάδιο της εξημέρωσής τους, Τα εντομοφάγα φυτά (1875), Η εκδήλωση των συγκινήσεων στον άνθρωπο και στα ζώα (1872), Σύσταση και κατανομή των αποικιών των κοραλλιών και των μαδρεπορικών νήσων. Ο Κάρολος Δαρβίνος, σε προσωπογραφία του Κόλιερ. Κατά το μακρύ ταξίδι του με το πλοίο «Μπιγκλ» (1831-36), ο Δαρβίνος έκανε πολυάριθμες παρατηρήσεις, οι οποίες του προμήθευσαν το υλικό για το έργο του σχετικά με την εξέλιξη των ειδών. Παρατήρησε, για παράδειγμα, ότι οι ιδιαίτεροι χαρακτήρες της χλωρίδας και της πανίδας της Αυστραλίας και αρκετών νησιών οφείλεται στην πλήρη απομόνωσή τους· στα νησιά Γκαλαπάγκος παρατήρησε ότι κάθε νησί απομονωμένο από τα άλλα με πορθμούς και με ισχυρά θαλάσσια ρεύματα είχε ιδιαίτερο τύπο χλωρίδας και πανίδας· στη Νότια Αμερική έκανε ενδιαφέρουσες συγκριτικές μελέτες μεταξύ των απολιθωμένων και ζώντων ζώων. Το σχήμα απεικονίζει μερικά είδη ζώων που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον του: 1) θαλάσσια ιγκουάνα· 2) χερσαία ιγκουάνα· 3) χελώνα των Γκαλαπάγκος· 4) σπίνος των Γκαλαπάγκος· 5) ναντού· 6) κόνδορας· 7) γλάρος· 8) αρμαδίλος· 9) πιγκουίνος· 10) βαμπίρ· 11) αντιλόπη· 12) ορνιθόρρυγχος· 13) μυς-καγκουρό· 14) λάμα· 15) στρουθοκάμηλος Δαρβίνου· 16) σαύρα Δαρβίνου· 17) βάτραχος Δαρβίνου· 18) κτενόμυς· 19) σκελετός μεγαθηρίου· 20) είδος πεταλούδας· 21) καπιμπάρα· 22) μαδρεπόρα· 23) κογχύλι· 24) καγκουρό· 25) φάλαινα.